Tegelijk met het bergen van de lichamen, stoffelijke resten en persoonlijke bezittingen na de aanslag op vlucht MH17 van Malaysia Airlines, ontspon zich een discussie over het door de verschillende politici getoonde leiderschap. De arrogante houding van Poetin, de spierballentaal van Cameron, de kordaatheid van Abbott en de (schijnbare) afzijdigheid van Hollande, die vooral zijn economische belangen wilde beschermen. Diplomatiek optreden versus harde woorden, de media bespelen versus achter de schermen communiceren. Het was duidelijk dat elke leider een eigen stijl heeft, en eigen overwegingen om zich op een bepaalde manier te gedragen.
Gevoelens vertolken
In Nederland vormde het gebrek aan emoties bij premier Rutte een contrast met het gepassioneerde betoog van minister Timmermans voor de VN. Op sociale media kreeg Rutte veel kritiek, terwijl Timmermans niets dan lof oogstte. Aanvankelijk vond ik een wat onderkoelde en afstandelijke houding van Rutte verstandig en passend. Rationaliteit is nodig als verhitte types onmiddellijk beschuldigingen uiten en roepen om militair ingrijpen. Eerst de feiten, dan actie. Het is ook prettig als een premier niet steeds zelf in de spotlights hoeft te staan, maar ministers het vertrouwen geeft om een eigen bijdrage te leveren.
Maar gaandeweg miste ik een stellingname, een eigen positie. Ik miste iemand die de woede van Nederlanders (inclusief mijn eigen woede) kon vertolken, hetzij via de ratio, hetzij via de emotie. Een stellingname hoeft bovendien niet meteen oorlogstaal te zijn. Begrip voor onderliggende gevoelens en doorleefde emoties zijn minstens zo belangrijk als het hoofd koel houden. Ik wil niet alleen vertegenwoordigd worden door iemand die juist handelt in zo’n situatie, maar ik wil me als burger gekend en gehoord voelen in de emoties die ik ervaar. Timmermans vertolkte precies die gevoelens. De symbolische waarde van zo’n toespraak moet niet worden onderschat.
Sterke man
De populariteit van de Russische president Poetin in eigen land is sinds de annexatie van de Krim hoger dan ooit. Uit een Gallup-peiling blijkt dat 83 procent van de Russen het beleid van hun president onvoorwaardelijk steunt (23 procent meer dan in 2013). Het vertrouwen in de president gaat gepaard met meer vertrouwen in de regering, het leger en de verkiezingen. Dit positieve gevoel van Russen heeft veel te maken met de groeiende economie en de vrijheid die zij ervaren en die ze toeschrijven aan hun leider.
Westerse leiders dalen steeds meer in achting bij de Russen. Slechts 6 procent van de Russen is positief over de EU-leiders, slechts 4 procent van de Russen kan begrip opbrengen voor de Amerikanen. Oorzaken daarvoor liggen in de rol die het westen speelt in Oekraïne en de sancties die het westen Rusland heeft opgelegd. Het type leiderschap dat Poetin laat zien is het klassieke idee van een sterke man, iemand voor niets of niemand terugschrikt en daarmee respect afdwingt. Poetin laat zich dan ook graag met ontbloot bovenlijf fotograferen als hij aan het jagen of vissen is. Zo zet hij bewust het beeld neer van een ‘echte man’: een macho en masculiene leider. Waarom spreekt dit imago Russen zo aan? Velen zien in Poetin de man die Rusland weer op de kaart zet. Hij bracht stabiliteit in de chaotische jaren na Yeltsin en gaf het volk reden om weer trots te zijn op het eigen land.
Authentiek
Volgens westerse standaarden is Poetin helemaal niet zo’n goede leider. Hij wordt gezien als een megalomane despoot, die wetten en afspraken aan zijn laars lapt. Zijn leiderschap beschouwt men als achterhaald: we willen geen bazen, wij willen zelf kunnen bepalen. In het Westen wordt transformationeel leiderschap gezien als meer passend bij een kennissamenleving van hoogopgeleiden. Bij dit type leiderschap gaat het erom welke beweging de leider weet te genereren. Het gaat er niet om dat een leider zelf krachtig is, maar de eigen kracht van mensen weet aan te spreken en te bundelen in de richting van collectieve ambities. Zo ben ik er van overtuigd dat de speech van Timmermans heeft bijgedragen aan de waardige plechtigheid bij de aankomst van de kisten met stoffelijke overschotten. Ook willen we in het Westen authentiek leiderschap, niet iemand die zijn rol goed speelt, maar iemand die tevens zichtbaar is als mens.
Authentiek leiderschap ligt dicht bij de eigen persoonlijkheid: zijn wie je bent. Daarom treedt Rutte anders op dan Timmermans; het zijn nu eenmaal heel andere persoonlijkheden. Ik vind het een verademing dat niet alle leiders meer hoeven te passen in een en dezelfde mal van sterke man of de tegenhanger ervan, de empathische vrouw. Tegelijkertijd maakt authentiek leiderschap kwetsbaar. In haar boek End of Leadership signaleert Harvard-professor Barbara Kellerman dat de machtsbalans tussen leiders en volgers de afgelopen decennia voortdurend is verkleind. De zichtbaarheid van leiders, de rol van sociale media, de toegenomen assertiviteit van volgers die steeds vaker zelf de regie pakken, maakt het voor staatshoofden, politici en bestuurders in onze tijd lastig om een leider te zijn.
Geen Machiavelli nodig
Misschien wel juist om die grotere kwetsbaarheid van leiders horen we regelmatig, vooral in crises, een roep van mensen om en sterke leider. Alle ideeën over transformationeel en authentiek leiderschap ten spijt, zijn er ook in ons land nog steeds bewonderaars van stoere machtsliefhebbers. In de Correspondent schreef managementauteur Joep Schrijvers, dat in Nederland na de ramp een beetje meer Machiavelli had niet misstaan. “Er is een hardere en agressievere taal nodig om Rusland te doen inbinden”. Als voorbeeld van een politicus die dat begrijpt, haalt hij Louis Bontes (ex-PVV) aan, de man die onmiddellijk militairen naar Oekraïne wilde sturen. In zijn bestseller Hoe word ik een rat? werd al duidelijk dat Schrijvers niet zo houdt van meer diplomatieke manieren om een conflict op te lossen, van een meer gewetensvolle of ethische opstelling van leiders of van feminisering van leiderschap.
Spierballen en ruggengraat
Er zullen altijd machiavellistische leiders zijn die hun macht willen vergroten en geopolitiek bedrijven, mensen zijn die hun eigen ego voorop zetten en in hun volgers slechts de spiegel van hun vermeende grootheid zien. Er zullen ook altijd mensen zijn die niet hun eigen verantwoordelijkheid willen nemen en liever leunen op een sterke leider die voor hen beslissingen neemt. Dat wil niet zeggen dat leiders hun eigen stijl overboord moeten zetten en spierballen moeten tonen om te bewijzen dat ze een leider zijn. Laat staan dat ze zich moeten afmeten aan sterke macho-leiders. Europese leiders die afstand nemen van zonnekoning-gedrag hebben geen last van ‘slappe knieën’ zoals Schrijvers beweert, maar laten zich leiden door hun eigen principes en geweten. Vanuit een visie werken ze, samen met de mensen aan wie ze leiding geven, aan de samenleving die zij wensen. Ze tonen wel degelijk ruggengraat, ook al is hun werkwijze genuanceerd, democratisch en vredelievend.
In deze blog heb ik mijn gedachten uiteen gezet over leiderschap in een crisisperiode. Een klassiek leiderschapsmodel versus uiteenlopende, authentieke invullingen van leiderschap. Ratio versus emoties. Een telkens terugkerend verlangen naar die sterke man. En een decennialange ontwikkeling in de richting van meer egalitaire relaties tussen leiders en volgers. Wat valt jou op in het leiderschap sinds het neerstorten van vlucht MH017?
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.